(NXD) -
Trong bối cảnh hiện nay, hướng đi đúng là đổi mới quy trình cấp phép xây dựng, không xóa bỏ hoàn toàn công cụ quản lý có tính nền tảng như Giấy phép xây dựng.
Tác giả bài viết đã có hơn 40 năm công tác trong lĩnh vực quản lý chất lượng xây dựng quan điểm: bỏ hoàn toàn Giấy phép xây dựng (GPXD) là chưa phù hợp nếu không muốn nói là mạo hiểm, đặc biệt trong bối cảnh hệ thống quy hoạch, năng lực cơ quan quản lý và ý thức chấp hành pháp luật về xây dựng vẫn còn nhiều bất cập.
Ảnh minh họa, nguồn: ITN.
Việt Nam đã sẵn sàng cho “hậu kiểm”?
Trong hệ thống pháp luật về xây dựng, GPXD đóng vai trò là một công cụ kiểm soát đầu vào của các hoạt động xây dựng. Đây là một cơ chế “tiền kiểm”, nhằm bào đảm công trình xây dựng phải tuân thủ các quy hoạch, quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật và pháp luật có liên quan, trước khi được triển khai thi công.
Mặc dù trong thời gian qua, công tác cấp phép xây dựng vẫn còn những tồn tại như: quy trình phức tạp, thời gian kéo dài, thậm chí phát sinh tiêu cực, nhưng không thể phủ nhận vai trò sàng lọc và điều tiết của GPXD trong việc bảo đảm trật tự xây dựng, đặc biệt tại các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, Cần Thơ.
Nếu bỏ GPXD, đồng nghĩa với việc cơ quan quản lý nhà nước không còn công cụ pháp lý để kiểm soát việc tuân thủ các quy định về quy hoạch, kiến trúc, hạ tầng kỹ thuật và các điều kiện về an toàn, PCCC của tổ chức, cá nhân trước khi tiến hành xây dựng.
Những người ủng hộ việc bỏ GPXD thường viện dẫn mô hình “hậu kiểm” của các nước phát triển. Cần lưu ý rằng, thứ nhất, các nước thực hiện hậu kiểm hiệu quả là do hệ thống quy hoạch đồng bộ, đầy đủ, được công khai và cập nhật thường xuyên. Người dân có thể dễ dàng tiếp cận thông tin quy hoạch và phải tự chịu trách nhiệm nếu xây dựng sai quy định.
Thứ hai, cơ chế kiểm soát thị trường xây dựng tại các nước phát triển dựa trên nền tảng công nghệ cao, quản lý bằng mã số công trình, cơ sở dữ liệu liên thông, có hệ thống thanh tra giám sát hiệu quả, và chế tài xử phạt nghiêm minh.
Thứ ba, quan trọng nhất, ý thức pháp luật của chủ đầu tư, nhà thầu và người dân tại các nước phát triển rất cao, họ tuân thủ nghiêm quy định và chịu trách nhiệm nặng nề về pháp lý nếu vi phạm.
Trong khi đó, tại Việt Nam, nhiều địa phương vẫn chưa có quy hoạch phân khu, quy hoạch chi tiết, quy chuẩn thiết kế đô thị chưa đầy đủ, cập nhật chậm hoặc chưa được công khai hóa; Cơ sở dữ liệu đất đai, công trình, Giấy phép vẫn chủ yếu ở dạng thủ công; Năng lực quản lý và thanh tra xây dựng còn mỏng, phân tán, thiếu công cụ công nghệ và chế tài răn đe chưa đủ mạnh.
Nếu không có GPXD, việc kiểm soát trật tự xây dựng sẽ hoàn toàn dựa vào thanh tra - kiểm tra, trong khi lực lượng này hiện đang quá tải, dẫn đến nguy cơ gia tăng vi phạm và hợp thức hóa sai phạm.
Cải cách thủ tục không đồng nghĩa với “bỏ ngỏ” quản lý
Thực tiễn cho thấy, những công trình không phép hoặc “lách luật” thường vi phạm nghiêm trọng về chiều cao, mật độ, khoảng lùi, kiến trúc mặt ngoài… gây phá vỡ quy hoạch, mất mỹ quan đô thị và ảnh hưởng đến hạ tầng kỹ thuật xung quanh.
Nếu chỉ vì mục tiêu cải cách thủ tục hành chính mà bỏ công cụ kiểm soát hiệu quả như GPXD, thì cái giá phải trả sẽ là sự xuống cấp trong quản lý trật tự xây dựng đô thị, là gia tăng tranh chấp, khiếu nại và mất lòng tin trong xã hội.
Thay vì bỏ GPXD, cần tiếp tục cải cách thủ tục cấp phép theo hướng đơn giản, minh bạch, số hóa và liên thông dữ liệu.
Áp dụng mạnh mẽ công nghệ số, tích hợp quy hoạch, đất đai, kiến trúc, PCCC trên một nền tảng để người dân, doanh nghiệp có thể xin phép trực tuyến, giám sát được quy trình và thời hạn giải quyết.
Về việc này Thủ tướng Chính phủ đã nói rõ trong Công điện 78/CĐ-TTg ngày 29/5/2025 về tập trung cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính lĩnh vực xây dựng, nhưng không phải là bỏ GPXD cho mọi loại công trình: Cắt giảm thủ tục cấp GPXD đối với các công trình thuộc dự án đầu tư xây dựng đã có quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 hoặc các công trình thuộc khu vực đã phê duyệt thiết kế đô thị”.
Tóm lại, bỏ hoàn toàn GPXD vào thời điểm hiện nay là chưa phù hợp với điều kiện thực tiễn của Việt Nam. GPXD vẫn là công cụ cần thiết trong quản lý trật tự xây dựng, đặc biệt tại các đô thị lớn và khu vực có tốc độ phát triển nhanh.
Cần nhìn nhận GPXD không phải là thủ tục hành chính gây phiền hà, mà là một cửa kiểm soát kỹ thuật và pháp lý quan trọng, giúp Nhà nước định hướng phát triển không gian, kiểm soát chất lượng công trình và bảo vệ lợi ích cộng đồng.
Việc cải cách là cần thiết, nhưng cải cách không đồng nghĩa với buông lỏng quản lý. Hướng đi đúng là đổi mới quy trình cấp phép, ứng dụng công nghệ số, tăng cường công khai minh bạch và nâng cao năng lực quản lý hậu kiểm, chứ không phải xóa bỏ hoàn toàn một công cụ quản lý có tính nền tảng như GPXD.
Bài viết thể hiện quan điểm cá nhân của tác giả là người có nhiều năm kinh nghiệm trong quản lý chất lượng công trình xây dựng. Rất mong nhận được thêm các ý kiến trao đổi, phản biện từ các chuyên gia, nhà quản lý và bạn đọc để góp phần hoàn thiện chính sách pháp luật về xây dựng.