(NXD) -
Lần đầu tiên UNEP chỉ ra đô thị vừa chịu tác động nặng nhất của BĐKH, vừa phải là nơi đi đầu trong các giải pháp ứng phó, đặt ra yêu cầu các đô thị Việt Nam phải xem lại cách quy hoạch, đầu tư và quản lý để phù hợp với điều kiện khí hậu ngày càng khắc nghiệt.
Ngập sâu tại khu vực trung tâm Hà Nội sau mưa lớn (10/2025), phản ánh hạ tầng thoát nước không đáp ứng kịp các trận mưa cực đoan. Ảnh: CP.
Báo cáo Global Environment Outlook 7 (GEO-7) do Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP) công bố ngày 9/12 đưa ra cảnh báo: các đô thị trên toàn cầu đang chịu tác động của BĐKH ngày càng rõ rệt và khó lường. Đây là lần đầu tiên UNEP đánh giá đô thị vừa là nơi chịu rủi ro lớn nhất, vừa là nơi phải dẫn dắt các giải pháp thích ứng trong thời gian tới.
Trong bối cảnh Việt Nam đẩy mạnh phát triển hệ thống đô thị và đặt mục tiêu tăng trưởng xanh, những cảnh báo này cho thấy nhu cầu cấp thiết phải xem lại cách quy hoạch, đầu tư và quản lý đô thị.
Rủi ro khí hậu dồn vào các thành phố lớn
UNEP ghi nhận nhiều thành phố trên thế giới đang phải đối mặt với rủi ro khí hậu lớn hơn trước đây, đặc biệt là những nơi có mật độ xây dựng dày đặc, nhiều nhà cao tầng, công trình ngầm hoặc nằm ven biển, ven sông. Đô thị hóa nhanh, mở rộng xây dựng trên diện rộng trong khi hạ tầng không được nâng cấp kịp thời là nguyên nhân chính khiến mức độ tổn thương tăng nhanh.
Dự báo đến năm 2050, 68% dân số thế giới sẽ sống ở đô thị. Nhu cầu về đất đai, năng lượng, nước sạch và VLXD tiếp tục tăng, khiến hệ thống hạ tầng tại nhiều thành phố lớn rơi vào tình trạng quá tải. Khi BĐKH diễn biến phức tạp hơn, các rủi ro với đô thị càng trở nên nặng nề.
GEO-7 cảnh báo rõ 3 nhóm rủi ro nổi bật. Thứ nhất là tác động của nước biển dâng, xói lở và sóng bão mạnh hơn, đe dọa trực tiếp các thành phố ven biển. Nếu không có hệ thống đê biển, thoát nước và công trình bảo vệ phù hợp, nguy cơ ngập sâu và kéo dài sẽ ngày càng rõ rệt.
Tại Việt Nam, tác động này thể hiện rõ ở: Hải Phòng, Đà Nẵng, Quy Nhơn, Nha Trang, Vũng Tàu và TP.HCM, những nơi đang đồng thời đối mặt với sụt lún, triều cường và xâm nhập mặn. Việc phát triển nhà cao tầng và khu dân cư ven biển mà thiếu đánh giá rủi ro khí hậu sẽ tạo áp lực lớn cho hạ tầng trong tương lai.
Nước lũ dâng cao trên một tuyến kênh ở Đà Lạt sau mưa lớn (6/2025), cho thấy rủi ro lũ đô thị gia tăng khi mật độ xây dựng cao và thiếu không gian thoát nước tự nhiên. Ảnh: LĐ.
Thứ hai, UNEP coi lũ đô thị từ mưa cực đoan là rủi ro ngày càng nghiêm trọng. Bề mặt đô thị bị bê tông hóa quá nhiều, thiếu không gian thấm nước tự nhiên, trong khi hệ thống thoát nước không được thiết kế cho các đợt mưa lớn bất thường. Tình trạng ngập úng xảy ra thường xuyên tại nhiều thành phố trên thế giới và Việt Nam. Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng và nhiều đô thị trung du, miền núi đang có xu hướng chịu tác động rõ hơn. Đây không chỉ là vấn đề của hệ thống thoát nước, mà phản ánh mô hình phát triển đô thị thiên về mở rộng quỹ đất, tăng mật độ xây dựng trong khi hạ tầng nền tảng chậm được nâng cấp. Thiệt hại từ lũ đô thị rất lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến giao thông, khu công nghiệp, nhà dân, metro và các công trình ngầm.
Thứ ba, báo cáo ghi nhận bão nhiệt đới có xu hướng mạnh hơn, lượng mưa dồn dập trong thời gian ngắn và khó dự báo. Với các đô thị ven biển hoặc có mật độ xây dựng cao, đây là thách thức lớn đối với nhà cao tầng và các công trình trọng yếu như trạm điện, kho hàng, trạm bơm, cảng biển.
Bài học từ Philippines, Nhật Bản và ngay tại miền Trung Việt Nam những năm gần đây cho thấy công trình không đáp ứng tiêu chuẩn chịu gió, chịu nước mới rất dễ hư hỏng khi gặp bão lớn, tạo thiệt hại lớn về kinh tế và ảnh hưởng an toàn cộng đồng. Điều này đặt ra yêu cầu phải rà soát và điều chỉnh hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn xây dựng theo hướng thích ứng khí hậu.
Bão Aghon (5/2024) gây ngập lụt khu vực Thủ đô Manila, Philippines. Ảnh: GMA News.
Ngoài ra, UNEP đặc biệt cảnh báo về tình trạng nắng nóng cực đoan và đảo nhiệt đô thị. Bê tông hóa rộng, thiếu cây xanh và mật độ xây dựng cao khiến nhiều khu vực trung tâm thành phố có nhiệt độ cao hơn vùng xung quanh từ 3 - 7°C. Nhu cầu sử dụng điều hòa tăng mạnh, gây áp lực lớn lên lưới điện. Nếu xảy ra mất điện trong các đợt nóng kéo dài, nhóm dân cư dễ tổn thương sẽ chịu tác động nặng nề nhất.
Thực tế tại Việt Nam trong mùa hè 2023-2024 cho thấy lượng tiêu thụ điện tăng đột biến và nguy cơ quá tải hệ thống ngày càng rõ. Điều này đòi hỏi phải xem lại thiết kế đô thị, tăng không gian xanh, lựa chọn VLXD phù hợp và tăng giải pháp chống nóng cho công trình.
Hạ tầng phát triển không theo kịp tốc độ xây dựng
Một điểm quan trọng của GEO-7 là nhiều thành phố phát triển nhanh hơn khả năng đầu tư hạ tầng. Hệ thống thoát nước, điện, giao thông, phòng chống thiên tai không đủ sức đáp ứng nhu cầu mới. Khi gặp thiên tai, rủi ro tích tụ lâu năm bộc lộ rất rõ.
Tình trạng này khá giống nhiều đô thị Việt Nam: ưu tiên mở rộng không gian và xây dựng mới, trong khi hạ tầng nền chưa hoàn thiện. Điều này dẫn đến chi phí duy tu tăng và khả năng phục hồi giảm.
UNEP cho rằng dù đối mặt với rủi ro lớn, đô thị vẫn là nơi có thể triển khai giải pháp hiệu quả nhất: hạ tầng xanh, năng lượng sạch, công trình chống chịu khí hậu, quy hoạch thích ứng dài hạn, kinh tế tuần hoàn trong quản lý chất thải và VLXD.
Với Việt Nam, thông điệp chính là phải chuyển từ mô hình mở rộng đô thị theo chiều rộng sang mô hình sử dụng tài nguyên hiệu quả, tăng khả năng chống chịu và cải thiện chất lượng quy hoạch - đầu tư. Các thành phố cần có kế hoạch ứng phó khí hậu tích hợp, cân nhắc kỹ rủi ro tự nhiên trong mọi dự án phát triển.
Những cảnh báo của GEO-7 là lời nhắc quan trọng: nếu không đổi cách phát triển ngay từ bây giờ, chi phí ứng phó và khắc phục thiệt hại trong tương lai sẽ rất lớn. Phát triển đô thị bền vững, có khả năng chống chịu không chỉ là mục tiêu dài hạn mà là yêu cầu bắt buộc để bảo đảm an toàn và chất lượng sống của người dân.