(NXD) -
Theo PGS-TS. Lưu Đức Hải - Viện trưởng Viện Nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng (Tổng hội Xây dựng Việt Nam) việc chuyển đổi mô hình phát triển hạ tầng theo hướng xanh là xu hướng tất yếu, trong khi hiện trạng quy hoạch tại Việt Nam vẫn chủ yếu theo mô hình “đô thị cứng”, thiên về bê tông hóa, do đó cần loạt giải pháp căn cơ, đi vào thực tiễn.
Nhằm thúc đẩy quá trình phát triển hạ tầng xanh, nâng cao chất lượng cuộc sống, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam phối hợp với Tổng hội Xây dựng Việt Nam đã tổ chức hội thảo "Phát triển hạ tầng xanh hướng tới xây dựng đô thị bền vững" để thảo luận và đề xuất các giải pháp, chính sách phù hợp.
Tại Hội thảo, các chuyên gia, nhà khoa học đã chia sẻ nhiều góc nhìn cũng như đưa ra các giải pháp chuyên sâu để phát triển hạ tầng xanh hướng tới xây dựng đô thị bền vững ở Việt Nam...
PGS-TS. Lưu Đức Hải, Viện trưởng Viện Nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng, phát biểu tại Hội thảo "Phát triển hạ tầng xanh hướng tới xây dựng đô thị bền vững", diễn ra sáng 6/6, tại Hà Nội.
Đô thị hóa và các vấn đề phát sinh
Chia sẻ tại Hội thảo, PGS-TS. Lưu Đức Hải, Viện trưởng Viện Nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng (Tổng hội Xây dựng Việt Nam) cho biết, Việt Nam đang trong giai đoạn đô thị hóa nhanh. Tính đến tháng 12.2024 tỷ lệ đô thị hoá ở Việt Nam là 44,3% với 900 đô thị nhưng quá trình này diễn ra với chất lượng chưa đồng đều, thiếu định hướng xanh và bền vững.
Nhiều đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM thường xuyên ngập úng khi mưa lớn do hệ thống thoát nước cũ kỹ, lạc hậu. Chẳng hạn, tại Hà Nội mưa vượt mức 70mm/giờ, thành phố sẽ xuất hiện thêm 19 điểm úng ngập.
Về hạ tầng giao thông, theo thống kê của Sở Giao thông Vận tải, Hà Nội có trên 8 triệu phương tiện đăng ký, gồm 1,1 triệu ôtô, hơn 6,7 triệu xe máy, 200.000 xe đạp điện, chưa kể 1,2 triệu phương tiện của tỉnh, thành phố khác lưu thông trên địa bàn. Trong khi đó, tỷ lệ đất dành cho giao thông của thành phố chỉ đạt 12-13% (theo quy hoạch, ít nhất phải đạt 20-26%), giao thông tĩnh chưa đạt 1% (theo quy hoạch, phải đạt 3-4%) và điều này gây áp lực về hệ thống hạ tầng giao thông đô thị.
Ngoài ra, thống kê cho thấy Việt Nam đang thải ra môi trường khoảng 60.000 tấn rác thải sinh hoạt mỗi ngày trong đó phần lớn là đến từ đô thị (60%). Hà Nội mỗi ngày phát sinh khoảng 7.000 tấn rác thải sinh hoạt, TP.HCM phát sinh trung bình 13.000 tấn chất thải rắn sinh hoạt. Điều bất cập là gần 80% được xử lý bằng hình thức chôn lấp, chủ yếu là chôn lấp không hợp vệ sinh.
Hiện trạng các đô thị lớn loại đặc biệt như Hà Nội, TP.HCM hàng năm thu hút nhiều lao động đến, tăng tỷ lệ đô thị hóa nhanh và nhu cầu nhà ở phát triển, đất xây dựng tăng, nhưng hạ tầng đô thị chưa được đầu tư kịp với tốc đô đô thị hóa, đặc biệt hạ tầng giao thông, dẫn đến ùn tắc giao thông là vẫn đề nan giải để giải quyết các đô thị này. So sánh với các cấp đô thị hiện nay ở cả nước, các đô thị loại đặc biệt, loại I có mật độ đường chính giao thông thấp hơn nhiều so với quy chuẩn.
"Sự quá tải và ô nhiễm tại các đô thị lớn của Việt Nam hiện nay đặt ra nhu cầu tất yếu của việc hình thành và phát triển đô thị xanh, bền vững. Hệ thống hạ tầng xanh đóng góp phần không nhỏ vào việc phát triển đô thị bền vững", Viện trưởng Viện Nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng nhận định.
TS. Thân Đình Vinh, Trưởng Bộ môn Giao thông, Khoa Đô thị, Trường ĐH Kiến trúc Hà Nội, chia sẻ tại Hội thảo.
Chung quan điểm, TS. Thân Đình Vinh, Trưởng Bộ môn Giao thông (Khoa Đô thị, Trường ĐH Kiến trúc Hà Nội), cho rằng cần phải ban hành văn bản pháp luật quy định tiêu chí giao thông xanh. Hơn nữa hiện nay để cụ thể một số tiêu chí giao thông xanh thành chỉ tiêu thì cần rất nhiều nguồn lực để thực hiện và đòi hỏi có thêm nhiều nghiên cứu chuyên sâu. Hệ thống văn bản pháp luật đánh giá hệ thống giao thông trong quy hoạch tại Việt Nam đã có tuy nhiên qua từng thời kỳ các chỉ tiêu này có sự thay đổi cả về giá trị và số lượng chỉ tiêu đánh giá.
“Tiêu chí, chỉ tiêu là nội dung quan trọng dùng để đánh giá khi lập quy hoạch đô thị. Cần phải xác định rõ bộ tiêu chí, cụ thể hóa tiêu chí thành chỉ tiêu để có thước đo đánh giá trong quá trình lập, thẩm định, thực hiện quy hoạch. Giao thông xanh là mục tiêu hướng đến của nhiều nước trong xây dựng và phát triển đô thị. Để đạt được giao thông xanh thì cần nhiều yếu tố trong đó có việc xác định được các tiêu chí và chỉ tiêu giao thông xanh”, ông Vinh nhận định.
Cần giải pháp căn cơ, thiết thực
Cho rằng yêu cầu chuyển đổi mô hình phát triển hạ tầng theo hướng xanh là tất yếu, trong khi hiện trạng quy hoạch tại Việt Nam vẫn chủ yếu theo mô hình “đô thị cứng”, thiên về bê tông hóa, PGS-TS. Lưu Đức Hải đề xuất loạt giải pháp thiết thực. Theo đó, cần cải cách tư duy quy hoạch theo hướng hạ tầng sinh thái như tái cấu trúc đô thị dựa vào các trục xanh - hành lang sinh thái như sông, kênh, mương tự nhiên, chuyển đổi hệ thống cống kín thành kênh hở có cảnh quan. Cần quy định tỷ lệ không gian xanh trong mỗi đồ án quy hoạch, phân bố đều và có khả năng tiếp cận trong bán kính 500m cho mọi cư dân. Tái thiết kế không gian công cộng như công viên, vỉa hè, sân trường học theo hướng “hạ tầng linh hoạt - đa công năng”: thoát nước, giải nhiệt, sinh hoạt cộng đồng, hấp thụ CO₂.
Ông Hải cũng cho rằng cần ứng dụng giải pháp dựa vào tự nhiên, bởi hạ tầng xanh không thể chỉ dừng ở cây cối, mà phải vận dụng giải pháp sinh thái tích hợp, tận dụng chức năng tự nhiên của đất, nước, sinh vật để giảm chi phí và tăng hiệu quả. Chẳng hạn phát triển mô hình “thành phố bọt biển” tại các đô thị lớn, ưu tiên sân vườn sinh thái, vỉa hè thấm nước, vườn mưa, mái xanh. Áp dụng thiết kế phân tán nước mưa thay vì dồn vào các kênh lớn gây quá tải, nhờ vào hồ sinh thái, bãi lọc tự nhiên, mương cây xanh. Phục hồi sông, hồ đô thị bị lấn chiếm, trả lại vai trò điều tiết thủy văn và không gian xanh liên tục, giúp tăng tính chống chịu của hệ sinh thái đô thị...
Từ thực tế ngân sách công cho phát triển hạ tầng xanh còn hạn chế, theo ông Hải, để đổi mới mô hình đầu tư và tài chính xanh nhằm xanh hoá đô thị và các thành phần của hạ tầng đô thị cần thiết lập Quỹ phát triển hạ tầng xanh đô thị, phối hợp giữa ngân sách nhà nước và vốn tài trợ quốc tế (Green Climate Fund, WB, ADB). Tăng cường hợp tác công - tư (PPP) cho các dự án công viên, tuyến đường xanh, nhà vệ sinh sinh thái, hệ thống thoát nước tự nhiên. Áp dụng cơ chế ưu đãi thuế, miễn phí thuê đất cho doanh nghiệp đầu tư hạ tầng xanh, công trình xanh (LEED, LOTUS), sử dụng vật liệu tái chế, năng lượng mặt trời.
Viện trưởng Viện Nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng cũng cho rằng cần xây dựng năng lực địa phương và sự tham gia của cộng đồng bởi thành công của hạ tầng xanh phụ thuộc vào năng lực thể chế và sự tham gia của cộng đồng. Vì vậy cần hỗ trợ các đô thị lập kế hoạch đầu tư hạ tầng xanh gắn với đặc điểm địa lý của địa phương, lồng ghép trong Chương trình phát triển đô thị. Phát triển các mô hình cộng đồng xanh hóa đô thị...
GS-TS. Trần Đức Hạ, Giảng viên trường Đại học Xây dựng Hà Nội.
Chung quan điểm GS-TS. Trần Đức Hạ, Giảng viên trường Đại học Xây dựng Hà Nội cho rằng, khơi thông dòng chảy phục hồi sinh thái các sông thoát nước nội đô sẽ góp phần phát triển đô thị bền vững trong quy hoạch đô thị tại Việt Nam. Lấy dẫn chứng tại Hà Nội, theo GS-TS. Trần Đức Hạ các sông nội đô như Tô Lịch, Kim Ngưu, Lừ, Sét gắn liền với lịch sử phát triển trên 1.000 năm của Hà Nội, có ý nghĩa lớn về văn hóa, lịch sử và tâm linh của Thủ đô. Tuy nhiên, sự phát triển đô thị đã làm cho nước bị ô nhiễm nặng, khả năng tiêu thoát nước mưa của các sông giảm sút.
"Các sông hồ thoát nước nội đô phải tạo nên được hệ thống hạ tầng thoát nước xanh cho thành phố. Sông phải đảm bảo dòng chảy tự nhiên về mùa khô; thể tích chứa nước lớn để tiêu thoát nước mưa; và có khả năng tự làm sạch cao để chất lượng nước đáp ứng quy chuẩn môi trường cũng như tạo điều kiện phát triển các công trình văn hóa, vui chơi, giải trí trên sông”, GS-TS. Trần Đức Hạ nhận định.
Về giải pháp phục hồi dòng chảy sinh thái các sông nội đô này, ông Hạ cho rằng cần dựa vào các quy hoạch phát triển kinh tế xã hội, quy hoạch xây dựng chung, quy hoạch thoát nước… để xây dựng các kế hoạch phục hồi dòng chảy các sông nội đô cho hợp lý. Trong đó sông Tô Lịch đóng vai trò chủ đạo trong hệ thống các sông nội đô thành phố Hà Nội và quan hệ mật thiết về mặt thủy lực, thủy văn với sông Nhuệ và hồ Tây nên ưu tiên số một là phục hồi dòng chảy cho sông Tô Lịch. Các tiến trình tiếp theo là sông Lừ, sông Kim Ngưu và sông Sét.
Trong khi đó, ThS. Nguyễn Việt Dũng và ThS. Vương Thu Hoài (Viện Quy hoạch môi trường, Hạ tầng kỹ thuật đô thị và nông thôn) trong tham luận về việc tích hợp mô hình nông nghiệp đô thị với thoát nước bền vững và hạ tầng xanh đề xuất áp dụng hệ thống thoát nước đô thị bền vững (Sustainable Urban Drainage Systems – SUDS) là hệ thống thoát nước hoạt động dựa trên việc tận dụng chức năng của hê sinh thái tự nhiên nhằm xây dựng hệ thống thoát nước với một nguyên lý khác so với các nguyên lý thoát nước mưa truyền thống. Cụ thể thay vì thoát nhanh nước mưa ra khỏi đô thị bằng các hệ thống kênh thẳng, cống ngầm, cống hộp thì SUDS làm chậm lại các quá trình nêu trên và đưa nước mưa phục vụ cộng đồng với những giải pháp kỹ thuật mà trong đó sử dụng triệt để các khả năng lưu giữ và làm sạch của hệ sinh thái tự nhiên vào việc cải thiện chất lượng nước, bổ cập nguồn nước ngầm cộng với việc làm hài hoà cảnh quan thiên nhiên; trong đó, xử lý ô nhiễm do nguồn thải phân tán và chống ngập là những vấn đề chủ yếu và cấp bách.
Từ góc độ doanh nghiệp, TS. Hán Minh Cường, Công ty CP tập đoàn SGroup Việt Nam, khẳng định IoT (Internet vạn vật) và AI (trí tuệ nhân tạo) là hai công nghệ trụ cột định hình các đô thị thông minh trong việc khai thác dữ liệu đô thị và hỗ trợ ra quyết định, từ đó nâng cao năng lực quy hoạch và quản lý hạ tầng xanh. Theo ông Cường, IoT cho phép giám sát môi trường theo thời gian thực (chất lượng không khí, mực nước, độ ẩm đất), trong khi AI xử lý khối lượng dữ liệu khổng lồ để phát hiện xu hướng, mô hình, và hỗ trợ quy hoạch, quản lý động các hệ thống xanh (dự báo nhu cầu tưới tiêu, cảnh báo ô nhiễm).
TS. Hán Minh Cường, Công ty CP tập đoàn SGroup Việt Nam, trình bày về việc ứng dụng IoT và AI trong quản lý hạ tầng xanh đô thị hướng đến phát triển bền vững.
Khẳng định Hội thảo đã góp phần quan trọng trong việc định hướng phát triển hạ tầng xanh, ThS-KTS. Đoàn Đức Phi, Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn VNC cho rằng không thể tách rời giữa "xanh" và "thông minh" trong xu hướng phát triển đô thị hiện nay. Từ đó, ông Phi kiến nghị bổ sung hai lĩnh vực công nghệ thông tin và Hệ thống thông tin địa lý (GIS) vào các buổi hội thảo trong thời gian tới, vì GIS được xem là nền tảng tích hợp hữu hiệu nhất cho việc quản lý hạ tầng và đã được Bộ Xây dựng đưa vào các nghị định và quy định pháp luật. Việc số hóa và đưa các hệ thống nền tảng lên GIS sẽ giúp việc nghiên cứu trở nên tổng thể, trực quan và thực tiễn hơn.
Tại hội thảo, nhiều nhà khoa học, chuyên gia cũng đã tham gia thảo luận và có ý kiến chuyên sâu về các nội dung phát triển hạ tầng xanh hướng tới xây dựng đô thị bền vững như các vấn đề: Công viên xanh là một thành tố của hạ tầng xanh trong quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam (TS-KTS. Lê Thị Bích Thuận); Quy hoạch công viên nghĩa trang khu vực ven đô Hà Nội hướng tới xây dựng đô thị bền vững (Ban Phục vụ lễ tang Hà Nội); Kinh tế tuần hoàn trong hoạt động thu gom, tái chế chất thải hướng tới đô thị xanh, bền vững (Công ty Môi trường đô thị Hà Nội - URENCO); Hạ tầng cấp nước xanh trong thời kỳ đổi mới đất nước - Thích ứng với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững (KS. Nguyễn Văn Nam)...
Các đại biểu chụp hình lưu niệm.